Wij mensen kunnen niet bestaan zonder ons lichaam. Al je ervaringen doe je op via je lijf. En bij zo ongeveer alles wat je doet, heb je je lijf nodig. Vaak besef je dit pas ten volle als je iets gaat mankeren. Wat doet het met je als je lijf je in de steek laat?
Als geestelijk verzorger in het ziekenhuis ontmoet Marieke Schoenmakers dagelijks mensen met gezondheidsproblemen. Hun lichaam is voor hen een bron van ellende en van levensvragen. Ze vroeg zich af wat het betekent als je niet meer kunt functioneren zoals voorheen. In de bibliotheek stuitte ze op een artikel van theoloog Ruard Ganzevoort, waarin hij (met behulp van de inzichten van de beroemde ontwikkelingspsycholoog Erik Erikson) uiteenzet wat het met je doet als je lichaam ‘geschonden’ is. Dit kan veroorzaakt zijn door ziekte of ouderdom of door een ongeval of geweld. Ganzevoort beschrijft negen mogelijke gevolgen van de schending van het lichaam:
1. Je (basis)vertrouwen krijgt een knauw
Marieke: “Veel mensen die ziek zijn voelen zich in mindere of meerdere mate in de steek gelaten door hun lijf. Gezond zijn blijkt niet zo vanzelfsprekend te zijn als altijd gedacht werd. Men durft niet meer te vertrouwen op het eigen lichaam.” Als het onheil door anderen is aangebracht, dan heeft het vertrouwen in de goedheid van het leven en in andere mensen dikwijls een barst opgelopen.
2. Je bent minder autonoom dan voorheen
Als je hulp nodig hebt omdat je niet meer alles zelf kan doen, dan lever je een deel van je autonomie in. Marieke: “Andere mensen komen dan noodgedwongen in je privésfeer om je te helpen met je huishouden en mogelijk ook met je persoonlijke verzorging. Vooral dat laatste wordt vaak als een enorm verlies ervaren. Juist in onze cultuur waarin autonomie in zo’n hoog vaandel staat.”
3. Je vermogen tot het nemen van initiatief neemt af
Als je van anderen afhankelijk bent ben je minder in staat om zelf met ideeën te komen en ze uit te voeren. Dat kan al gaan om zoiets simpels als even naar buiten toe gaan, of boodschappen doen.
4. Je presteert minder
Als je fysiek je in de steek laat kan dit gevolgen hebben voor je productiviteit. Dit is extra problematisch in een samenleving waarin de nadruk ligt op prestaties.
5. Je identiteit komt onder druk te staan
Een‘persoon-zijn’ hangt nauw samen met je lichaam. Mensen herkennen je aan je uiterlijk, kledingkeuze, manieren van doen. Het is ook via je zintuigen dat je als je het ware in de wereld staat, door alles wat je hoort, ziet, proeft, ruikt en voelt. Wanneer je lichamelijk niet meer functioneert op een manier die voor jou ‘normaal’ was, dan doet dat veel met je. Marieke: “Mensen vragen zich af ‘wie ben ik nog nu ik niet meer kan werken, of niet meer kan lopen, of afhankelijk ben van anderen. Het beeld van wat ze tot dan toe van zichzelf hadden, past niet meer. Ze moeten op zoek naar hun ‘nieuwe ik’.” Wat bemoeilijkt wordt door de idealisering van het lichaam in de media; jong en mooi en gezond, dat is de norm.
6. Je ervaart minder intimiteit
Lichamelijke ongemakken kunnen ertoe leiden dat andere mensen afstand van je nemen, of dat je zelf niet meer in staat bent om anderen op te zoeken. Eenzaamheid en isolement is het gevolg. In relaties kan de beperking een negatieve invloed hebben, met name op seksueel vlak. Dit kan ook het geval zijn bij slachtoffers van seksueel misbruik. Deze ‘schending’ staat intieme relaties dikwijls in de weg. Marieke: “Intimiteit is zo wezenlijk om je mens te voelen.”
7. Je generativiteit neemt af
‘Generativiteit’ betekent dat je iets doet of maakt wat blijft bestaan na je dood. Het geeft voldoening als je bijvoorbeeld iets betekent hebt voor je vakgebied, waar anderen weer op voortborduren. Of als je je genen hebt doorgegeven aan je kinderen. Wanneer je door je lichamelijke toestand niets of minder kunt nalaten dan gehoopt, of als je hierdoor geen kinderen hebt kunnen krijgen, dan is dit vaak moeilijk te verkroppen.
8. Je ervaart minder integriteit (heelheid)
Wanneer je gezond bent, sta je over het algemeen positiever in het leven. Aangezien we heel erg samenvallen met ons lichaam, ervaar je als je gezond bent ook meer heelheid, harmonie en zin in het leven. Lichamelijke ongemakken daarentegen hebben het omgekeerde effect. Ze roepen gevoelens op van chaos en zinloosheid.
9. Je wordt geconfronteerd met je eigen eindigheid
Elk gebrek, hoe klein ook, doet ons eraan herinneren dat we kwetsbare en sterfelijke wezens zijn.
Bron: Ganzevoort, R. (1997). De zin van het geschonden lichaam. Lichamelijkheid en pastoraat. Gereformeerd Theologisch Tijdschrift, 4, p. 186-177.
Verder lezen?
>>> Levensvragen, wat kun je daar nou mee?
>>> Feiten en fabels over rouwen
>>> Wat zijn de do’s and dont’s van aanraken?
Marieke Schoenmakers is geestelijk verzorger bij Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ). Hiervoor heeft ze vijf jaar in de ouderenzorg gewerkt. In haar blogs deelt ze informatie en ervaringen over wat ze meemaakt. Dat kun je hier lezen.