Het is een vraag die ons al sinds mensenheugenis bezig houdt: is er leven na de dood? De wetenschap geeft geen antwoorden. Wel geven tal van mensen aan dat ze een glimp hebben opgevangen die voorbij de dood gaat. Zo ook Marieke. Ze beschrijft 4 opmerkelijke ervaringen: bijna-doodervaringen, sterfbedvisioenen, terminaal heldere momenten en postmortale ervaringen.
In haar werk als geestelijk verzorger is Marieke Schoenmakers vaak betrokken bij stervende mensen en hun families. Ze is regelmatig aanwezig als mensen overgaan van leven naar dood en merkt dat stervenden ervaringen hebben die ons verstand te boven gaan. Marieke: “Ik hoop dat er meer ruimte komt voor dit soort ervaringen. Het geeft een andere kijk op sterven en de dood. En het doet recht aan de mensen die het meemaken. Deze vier vormen van voorbij de dood komt ze tegen:
1 Bijna-doodervaringen
Bij bijna-doodervaringen, afgekort BDE, hebben mensen die op het randje van de dood balanceerden als het ware een inkijkje gekregen in het leven na dit leven. Cardioloog Pim van Lommel is wereldberoemd geworden met zijn onderzoek naar bijna-doodervaringen. Volgens hem is het een eeuwenoud verschijnsel, dat tegenwoordig steeds vaker gemeld worden omdat mensen meer kans hebben om een levensbedreigende situatie te overleven. Marieke: “In het ziekenhuis kom ik geregeld een patiënt tegen die me vertelt over een BDE. Zo vroeg ik een mevrouw op haar sterfbed of ze bang was om te gaan. ‘Helemaal niet’, zei ze. ‘Mijn man is anderhalf jaar geleden tijdens een hartoperatie al even aan de overkant geweest en het is daar heel mooi’ En laatst werd ik geroepen bij een meneer die zijn opname op de intensive care als ingrijpend had ervaren. Bleek dat hij zichzelf had zien liggen en dat hij naar een wit licht werd toegetrokken.”
Lees ook: Feiten en fabels over rouwen >>>
Uittredingservaringen en het zien van licht zijn veelgenoemde elementen van een bijna-doodervaring, evenals het gevoel van vrede, het zien van overleden dierbaren en het overzien van je leven. Sommige mensen ervaren het als angstig, maar de meesten zijn teleurgesteld dat ze weer terug zijn in hun lichaam en door moeten. Hun kijk op leven en dood is doorgaans voorgoed veranderd.
2 Sterfbedvisioenen
Een bijna-doodervaring die op of vlak voor het sterfbed plaatsvindt, wordt een sterfbedvisioen genoemd. Marieke: “Zo nu en dan melden mensen vlak voor hun heengaan dat ze een overleden dierbare hebben gezien. Een mevrouw vertrouwde me toe dat ze haar jaren eerder gestorven man had ontmoet, en dat hij haar kwam halen. Het gaf haar de rust om het leven los te kunnen laten. Een meneer ‘sprak’ enkele dagen voor zijn dood met zijn overleden broer. ‘Zie jij hem niet dan?’, vroeg hij nog aan de verpleegkundige die bij hem was.”
Soms krijgt iemand dat visioen al weken van tevoren, voordat het helder is dat het sterven nabij is. Sterfbedvisioenen worden echter lang niet altijd herkend, is de ervaring van Marieke. (Lees hier haar blog over een vrouw die opeens haar moeder zag.) Marieke: “Mensen denken al snel dat iemand aan het dementeren of aan het hallucineren is. Omdat de wetenschap geen verklaring voor dit soort ervaringen heeft staat niet iedereen er ‘open’ voor. En dit is jammer omdat de spirituele dimensie van het sterven zoveel kan betekenen. Mensen overwinnen hun angst voor de dood erdoor. Bovendien komt het vaker voor dan je denkt.”
Uit onderzoek op een palliatieve afdeling van een Zwitsers ziekenhuis bleek dat negentig procent van de mensen daar een sterfbedvisioen doormaakte, aldus Pim van Lommel. Behalve het zien van overleden dierbaren, wat Marieke geregeld hoort, schrijft Van Lommel over visioenen van prachtige landschappen, engelachtige figuren, helder licht, onvoorwaardelijke liefde en het gevoel een te zijn met alles en iedereen.
Marieke: “Als een patiënt een overleden dierbare ziet of ontmoet in zijn droom, dan is dat voor mij een signaal dat die persoon wel eens binnen afzienbare tijd zou kunnen sterven. En hou ik hem wat meer in de gaten.”
3 Terminale helderheid
Veel mensen die in het verpleeghuis wonen lijden aan dementie. Een groot deel van hen is al zo ver gevorderd in hun ziekteproces dat ze hun eigen partner en kinderen niet meer herkennen. Vlak voor hun sterven kunnen ze opeens opvallend helder zijn. Pim van Lommel spreekt over ‘terminale helderheid’. Terminale helderheid komt ook voor bij mensen die al lange tijd niet meer aanspreekbaar zijn of in coma liggen. Medisch gezien is hier geen verklaring voor. De hersenschade is bij deze mensen zo groot dat het feitelijk niet mogelijk is om zo’n opleving te hebben.
Marieke: “Een dochter die al dagen aan het waken was bij haar dementerende moeder, vertelde me dat ze, juist toen al haar kinderen aan het bed zaten, heel erg wakker was en van iedereen bewust afscheid nam. De dochter was daar enorm dankbaar voor. En er was die man met dementie die nergens meer adequaat op reageerde. Hij weigerde op een dag al zijn eten en drinken en hield dat net zo lang vol tot hij ruim een week later stierf. Het was zijn manier om aan te geven dat hij niet meer wilde leven. Het verbaasde iedereen dat hij kon onthouden dat hij niets meer tot zich moest nemen. Door dit soort ervaringen ga ik ervan uit dat stervende mensen – hoe verward ze ook zijn – het vrijwel altijd aanvoelen dat hun einde nabij is.
4 Postmortale ervaringen
Behoorlijk wat mensen voelen dat ze na de dood van een dierbare nog in contact staan met (het bewustzijn van) hem of haar. Dit worden postmortale ervaringen genoemd. Ze komen voor bij vijftig tot vijfenzeventig procent van de nabestaanden. Marieke: “Ik heb door de jaren heen onder meer gehoord over dromen waarin de overledene verschijnt in een helderwit licht. Over klokken die stil stonden op het moment van overlijden. Een vlinder die bij de uitvaart op de kist ging zitten. Knipperende lampen. Het gevoel aangeraakt te worden. Een fotowand waaraan alle lijstjes opeens scheef hingen, tot tweemaal toe.”
In veel van die ervaringen gaat het om alledaagse situaties waarin iets bijzonders opvalt voor de persoon die het meemaakt. Iets wat ‘gewoon’ is, krijgt een diepere lading. Dat maakt het tegelijk lastig om het aan anderen te vertellen. Als je, juist als je je intens verdrietig voelt, opeens een lied op de radio hoort wat voor jou en je overleden partner heel speciaal was, kan het makkelijk uitgelegd worden als toeval. Je kunt het ook opvatten als een teken dat die ander nog ergens is en dat het leven niet ophoudt na de dood.
Marieke: “Vaak durven mensen niet te praten over wat ze meemaken, uit angst voor gek verklaard te worden. En dat is jammer, omdat dit soort ervaringen veel betekenis hebben voor degenen die het overkomt. Ze worden erdoor getroost, en de eigen angst voor de dood neemt dikwijls af. Ik vind het telkens erg bijzonder als mensen hun schroom naast zich neerleggen en me vertellen wat ze ervaren hebben. Ik krijg er altijd kippenvel van.”
Wil je meer weten over onderwerpen rondom leven en dood? Het themaboekje Wat als het einde nabij is? beschrijft wat er gebeurt in de laatste dagen en uren. Het themaboekje Wat als je je leven verliest? gaat over keuzes maken in de laatste levensfase. Hierin worden onder meer euthanasie en palliatie sedatie besproken. De boekjes zijn hier verkrijgbaar >>>
Bronnen:
E. Veldkamp. De Dood. Vijftien deskundigen over ons levenseinde. Amsterdam: Wereldbibliotheek.
https://www.landelijkexpertisecentrumsterven.nl/inspiratie/in-beeld-pim-van-lommel/, geraadpleegd op 9 december 2018.
Marieke Schoenmakers is geestelijk verzorger bij Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ). Hiervoor heeft ze vijf jaar in de ouderenzorg gewerkt. In haar blogs deelt ze informatie en ervaringen over wat ze meemaakt. Dat kun je hier lezen.
Bestel nu: Wilsverklaring Zo denk ik erover
In mijn wilsverklaring Zo denk ik erover zijn alle belangrijke keuzes voor afscheid, zorg en behandeling in de toekomst overzichtelijk bij elkaar gebracht. In dit boekje kun je drie wilsverklaringen invullen: zorgverklaring, niet-reanimeerverklaring en/of euthanasieverklaring. Dankzij de voorgedrukte antwoordmogelijkheden vergeet je geen belangrijke onderwerpen en kun je aankruisen wat bij je past.
Wilsverklaring Zo denk ik erover is hier verkrijgbaar >>>
