Iedereen die het heeft meegemaakt weet: rouwen is een intens en emotioneel proces. Er zijn ook zaken over rouwen die niet iedereen weet. Rondom rouw doen namelijk nog steeds de nodige misverstanden de ronde. Marieke Schoenmakers vindt het de hoogste tijd om deze te achterhalen. Ze onderscheidt feiten en fabels over rouwen.
“Je rouwt als er sprake is van een groot en onomkeerbaar verlies, dat je raakt in heel je wezen. Je bent iemand (of iets) verloren die heel belangrijk voor je was. Alles wat vanzelfsprekend was, is dat niet meer. Je snapt niet dat anderen gewoon door gaan met leven, want voor jou staat alles stil. Je wordt volledig in beslag genomen door het verdriet, en door alle andere gevoelens die een verlies teweeg kunnen brengen. Denk aan angst, boosheid en het gevoel ‘in de steek gelaten te zijn’.” Marieke spreekt uit eigen ervaring. Ze heeft persoonlijk ervaren hoe intense rouw je leven op de kop zet. Bovendien ontmoet ze als geestelijk verzorger dagelijks mensen, die een rouwproces doormaken. Het valt haar op dat veel mensen er onjuiste opvattingen over rouw erop na houden.
Marieke onderscheidt de feiten en fabels over rouwen:
Rouw komt alleen voor bij overlijden (fabel)
Het is een misverstand om te denken dat rouw alleen voorkomt als een dierbare is overleden. Een verbroken relatie, ongewenste kinderloosheid en ontslag zijn voorbeelden van gebeurtenissen die een enorme impact hebben. Marieke: “In het verpleeghuis waar ik werkte rouwen mensen om het verlies van hun onafhankelijkheid, om het huis dat ze moesten achterlaten, om hun dementerende echtgenoot, om verloren gegane idealen. Zodanig ziek worden dat jij of je partner opgenomen wordt doet het toekomstbeeld van een mooie oude dag in duigen vallen. Dat is heel zwaar.”
Als je iemand verliest, raak je een stuk van jezelf kwijt (feit)
Als je iets of iemand verliest waarmee je je heel erg identificeerde, dan raak je als het ware ook een stuk van jezelf kwijt. Marieke: “Je weet niet meer wie je bent zonder die- of datgene. Je moet jezelf weer opnieuw uitvinden. Bovendien kan, zeker als het gaat om een onverwacht en / of als een oneerlijk aanvoelend verlies, je ‘basisvertrouwen’ een knauw krijgen. Je beseft ineens hoe kwetsbaar je bent. Je ervaart dat je niet (volledig) kunt controleren hoe je leven verloopt.
Elk verlies staat op zichzelf (fabel)
Bij een groot verlies ‘resoneren’ altijd eerdere verlieservaringen mee. Marieke: “Niet zelden begint iemand die ik bezoek vanwege het overlijden van de partner, over een kindje dat vijftig jaar eerder doodgeboren is, of over het overlijden van hun vader en moeder. Het nieuwe verlies roept oud zeer op. Het verlies grijpt meestal ook in op meer levensgebieden, bijvoorbeeld op financieel, praktisch of seksueel gebied. Het missen van een geliefde kan betekenen dat er een inkomen wegvalt. Dat je nu zelf de kozijnen moet schilderen. En er niemand is om mee te vrijen.”
Praten helpt om je verlies te verwerken (feit en fabel)
Zoals elke persoon uniek is, zo rouwt ieder op zijn eigen manier. Door het leven heen ontwikkel je een bepaalde manier waarop je met negatieve ervaringen omgaat. Dit wordt copingstijl genoemd. Die copingstijl wordt zichtbaar bij een groot en invoelbaar verlies. Marieke: “Je hebt mensen die steun zoeken bij hun familie en vrienden, en je hebt mensen die het liefste alleen zijn. Er zijn mensen die heel veel behoefte hebben om te praten over wat hen is overkomen, en er zijn mensen die er persé niet over willen praten. Sommigen storten zich op hun werk of op andere bezigheden, weer anderen hebben nergens zin in en krijgen niets uit hun handen. Verdriet gaat ook vaak in het lijf zitten, wat zich uit in allerlei lichamelijke klachten. Het is belangrijk om te beseffen dat rouw vele gezichten heeft.”
Religie helpt bij verliesverwerking (feit)
Mensen die gelovig zijn, hebben niet alleen alledaagse copingsbronnen, maar ook religieuze. Dat kan een pluspunt zijn. Marieke: “Ze ontlenen namelijk zowel betekenis aan aardse zaken, als aan de idee dat er een hogere macht is die ze helpt en steunt. Het verlies kan, hoe verdrietig ook, je heel erg (spiritueel) doen groeien als mens. Je kunt het ook zien als onderdeel van een groter (Goddelijk) plan. Sommige mensen ontlenen veel kracht aan religieuze ervaringen, die ze het gevoel geven dat hun overleden geliefde nog ergens is. Van de andere kant kan geloof ook negatief uitpakken. Bijvoorbeeld als ziekte gezien wordt als straf van God.”
Rouw verloopt in vaste, opeenvolgende fasen (fabel)
Er zijn theorieën dat een rouwproces volgens een vast aantal fasen verloopt. Veelgenoemde fasen zijn die van de Amerikaanse psychiater Elizabeth Kübler-Ross: ontkenning, boosheid, marchanderen, depressie en tenslotte aanvaarding. Marieke: “Hier is kritiek op gekomen. Weliswaar herkennen veel mensen zich hier in, maar rouw laat zich niet indelen in fasen. Rouw is grillig, niet te controleren. De fasen suggereren ook dat je het verkeerd doet als je niet rouwt volgens dit stramien. Daarbij zijn er vormen van verlies die zo schokkend zijn dat aanvaarding nooit of slechts gedeeltelijk volgt.”
Rouwen gaat vanzelf over (fabel)
Hoe lang een rouwproces duurt, is niet te zeggen. Marieke: “ Uitspraken als ‘Ben je er nog niet overheen?’ zijn heel erg pijnlijk. Hiermee wordt volledig voorbijgegaan aan de impact die een groot verlies heeft. Sommige mensen hebben na enkele maanden hun leven weer op de rit en het verdriet (enigszins) een plekje gegeven. Anderen doen er jaren over. Rouwen is niet iets dat per se overgaat. Je draagt het verlies de rest van je leven met je mee.”
Rouwen is hard werken (feit)
Marieke: “Er wordt ook wel gesproken over ‘rouwtaken’. Je hebt te dealen met de vaak heftige emoties die volgen op het verlies. Je zult je moeten aanpassen aan de nieuwe situatie die ontstaan is. Aan het verlies zul je een bepaalde betekenis moeten geven. Tenslotte dien je je leven opnieuw vorm te geven.”
Professionele hulp inschakelen bij rouw is overdreven (fabel)
Of mensen in staat zijn om de rouwtaken goed te doorlopen hangt van veel factoren af, waaronder persoonlijkheid en draaglast. De context is ook van belang. Marieke: “Er zijn omstandigheden die complicaties kunnen geven. Denk aan een verlies waarbij er sprake is van schaamte en schuldgevoelens, wat je bijvoorbeeld bij suïcide nogal eens ziet. Ook bij overlijden door een ongeval of door moord kan het heel lastig zijn om het verdriet en het gemis een plekje te geven. Professionele hulp kan hier juist erg waardevol zijn. Meestal ontvangen mensen in de rouw veel hulp en steun van familie en vrienden. Soms staan ze echter te dichtbij. Of zijn ze net zo verdrietig omdat ook zij iemand verloren hebben. Ook dan is het fijn als je professionele hulp krijgt. Psychologen, rouwtherapeuten en geestelijk verzorgers zijn opgeleid om te begeleiden bij verlies.
Verder lezen?
Het boek Hoe kan ik nu verder? De zin van het leven na een groot verlies helpt je als je leven overhoop wordt gehaald door een groot verlies. Het geeft handvatten en tips over wat je kunt doen om een nieuwe balans te vinden.
Lees ook: Geestelijk verzorger of psycholoog? 3 belangrijke verschillen
Bronnen:
https://www.in-de-wolken.nl/rouwinfo/wat-is-rouw , geraadpleegd op 2-2-2019.
Polspoel, A. (2004). Wenen om het verloren ik. Over verlies en rouwen. Kampen: Uitgeverij Ten Have.
Kenis, A. De invloeden van religie en spiritualiteit op gelukkig zijn. Katholieke Universiteit Leuven, 2005.
https://www.in-de-wolken.nl/rouwinfo/rouwtaken, geraadpleegd op 5-2-2019.
Marieke Schoenmakers is geestelijk verzorger bij Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ). Hiervoor heeft ze vijf jaar in de ouderenzorg gewerkt. In haar blogs deelt ze informatie en ervaringen over wat ze meemaakt. Dat kun je hier lezen.