Geestelijk verzorger Marieke Schoenmakers begeleidt mensen in de laatste levensfase, dus ook als ze sterven. Het valt haar op dat maar weinig mensen weten hoe het stervensproces verloopt. Ze vertelt hoe je merkt dat iemand aan het doodgaan is. Wat gebeurt er lichamelijk en geestelijk?
“De meeste mensen maken zelden een sterfbed mee. Ze weten dus niet goed wat ze kunnen verwachten”, ervaart Marieke regelmatig. “Ook al verloopt ieder sterfbed anders, er zijn in het algemeen wel signalen dat het levenseinde niet lang op zich laat wachten, zowel lichamelijk als geestelijk.”
Dit zijn lichamelijke tekenen van achteruitgang:
– De prikkel om te eten en te drinken verdwijnt.
Gevoelens van honger of dorst zijn er niet of nauwelijks. Het lichaam vraagt er gewoonweg niet meer om. Gezonde mensen kunnen zich dit vaak niet goed voorstellen. Marieke: “Geregeld zie ik naasten verwoede pogingen doen om hun geliefde voedsel en vocht toe te dienen, omdat ze nog geen afscheid willen of kunnen nemen. Of omdat ze denken dat ze op deze manier goede zorg bieden. Maar meestal verleng je hiermee alleen maar het lijden. Volg dus altijd het advies van de arts op in deze. Het vochtig houden van de lippen en de mond wordt overigens wel vaak als prettig ervaren.”
– De ademhaling verandert.
De ademhaling wordt onregelmatiger en kan ook stokken. Die adempauzes kunnen lang duren en nemen meestal in lengte toe. Doordat de prikkel om te hoesten en te slikken afneemt kan zich slijm ophopen, en dat leidt tot een reutelend geluid. Marieke: “Het is akelig om te horen, maar de stervende merkt er niets van. Het is juist een teken dat iemand heel erg ver weg is.”
– De bloedsomloop neemt af.
Alleen de vitale delen van het lichaam krijgen op het laatst nog bloed. Op de armen en benen ontstaan daardoor paarsblauwe vlekken en het gezicht wordt grauw. Het lichaam voelt steeds kouder aan.
> Lees ook: Is er leven na de dood? 4 opmerkelijke ervaringen
– Het bewustzijn neemt af.
Hierdoor kan iemand verward raken. Als dit tot grote onrust leidt, gaat de arts over tot medicatie.
– Contact maken gaat steeds moeilijker.
Dit komt doordat de stervende wegglijdt in een diepe slaap of coma. Marieke: “Het gehoor en de tast zijn hele sterke zintuigen. Daarom ga ik er altijd vanuit dat degene die komt te overlijden tot het laatst toe alles hoort en voelt, ook al is niet duidelijk of het echt binnenkomt. Ik vind het dan ook erg belangrijk om de rust te bewaren aan het bed.”
> Lees ook: Goed sterven: 10 factoren van troost en houvast
Er zijn ook tekenen van geestelijke veranderingen:
– Iemand trekt zich steeds meer terug in zichzelf.
Sterven is het ultieme loslaten. Dit proces begint niet zelden al geruime tijd voor het daadwerkelijke overlijden. Marieke: “Ik merk geregeld dat iemand in de laatste levensfase steeds meer bezig is met zijn dood en steeds minder met de wereld om hem heen. Dat kan pijnlijk zijn voor de naasten. Het laat zien dat sterven uiteindelijk een eenzaam proces is: je gaat alléén dood.”
– Sterven zorgt voor heftige emoties.
Sterven betekent dat je geconfronteerd wordt met je eigen eindigheid. Als je beseft dat je er straks niet meer bent, zorgt dat vaak voor heftige emoties. Denk hierbij aan verdriet, angst, wanhoop, woede en opstandigheid. Nabijheid van dierbaren, en begeleiding door een geestelijk verzorger (of voorganger van de eigen geloofsgemeenschap) kan rust en verlichting brengen. Van naasten en van zorgprofessionals vraagt dit een hoge mate van inlevingsvermogen en ook het vermogen om het uit te houden in situaties van lijden en machteloosheid. Wanneer iemand die stervende is in grote crisis verkeert kan medicatie de scherpe randjes eraf halen.
> Lees ook: Hoe denk je over zorg en behandeling in de laatste levensfase? Dit hulpmiddel helpt je op weg
Hoe lang duurt het?
Hoe lang een sterfproces duurt, kan niemand zeggen. Het is moeilijk om in te schatten, zelfs als er lichamelijke tekenen zijn die erop wijzen dat de dood nabij is. Soms is de stervende geestelijk klaar voor de dood, maar is het lichaam nog niet zo ver. Andersom kan ook. Dan is het lichaam op, maar lukt het de stervende nog niet om los te laten. Niet zelden wacht de persoon nog ergens op. Bijvoorbeeld op kind dat uit het buitenland overkomt. Of op een kleinkind dat op het punt staat om geboren te worden.
> Lees ook: Alles over palliatieve zorg (dossier)
Het is en blijft een mysterie
Wie er gevoelig voor is, ziet dat het sterfbed niet zelden omgeven is met ervaringen die voor de wetenschap onverklaarbaar zijn. Zo zijn er mensen met vergevorderde dementie die vlak voor hun sterven ineens opvallend helder zijn. terwijl dat door hun hersenschade helemaal niet mogelijk is. Ook maken opvallend veel mensen een zogenaamd sterfbedvisioen mee. Ze vangen dan als het ware een glimp op van ‘na de dood’. Meestal zien ze dierbaren die al overleden zijn, mooie kleuren of prachtige landschappen. Marieke: “Vaak worden deze ervaringen afgedaan als hallucinaties, omdat stervende mensen ook verward kunnen zijn. Ik vind dat een gemiste kans. Dit soort visioenen zijn van een spirituele orde, en geven de stervende rust en perspectief.”
Verder lezen?
Het themaboekje Wat als het einde nabij is? van Pal voor u beschrijft de waarde van waken rond het sterfbed. Ook lees je hoe je de waaktijd kunt invullen en wat er gebeurt in de laatste dagen en uren. In het themaboekje Wat als je je leven verliest? lees je meer over keuzes maken in de laatste levensfase. Hierin worden onder meer euthanasie en palliatieve sedatie besproken. De boekjes zijn hier verkrijgbaar >>>
Bronnen:
Integraal Kankercentrum Nederland (2011). De stervensfase. Informatie voor mensen die betrokken zijn bij een sterfbed.
Goossensen, A., A. Hidding, S. de Kubber, M. van der Vorst & C. Leget (2016). Dorst of doodsangst. Het onderkennen van (spirituele) signalen van cliënten in de terminale fase.
VPTZ-reeks ‘Perspectieven van vrijwilligerswerk’ (deel 3).
Marieke Schoenmakers is geestelijk verzorger bij Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ). Hiervoor heeft ze vijf jaar in de ouderenzorg gewerkt. In haar blogs deelt ze informatie en ervaringen over wat ze meemaakt. Dat kun je hier lezen.
Bestel nu: Wilsverklaring Zo denk ik erover
In mijn wilsverklaring Zo denk ik erover zijn alle belangrijke keuzes voor afscheid, zorg en behandeling in de toekomst overzichtelijk bij elkaar gebracht. In dit boekje kun je drie wilsverklaringen invullen: zorgverklaring, niet-reanimeerverklaring en/of euthanasieverklaring. Dankzij de voorgedrukte antwoordmogelijkheden vergeet je geen belangrijke onderwerpen en kun je aankruisen wat bij je past.
Wilsverklaring Zo denk ik erover is hier verkrijgbaar >>>
