Wat betekent dementie voor degene die het treft? Dat vraagt geestelijk verzorger Marieke zich regelmatig af. Ze las in de literatuur over de vier fases van dementie die helpen te begrijpen hoe iemand de ziekte beleeft.
Wat is dementie?
Dementie betekent letterlijk ‘ontgeesting’. Er zijn meer dan zestig ziekten die leiden tot de diagnose. De ziekte van Alzheimer komt het meeste voor, namelijk bij 70% van alle mensen met dementie. Naar schatting vertoont 10% van de 65-jarigen verschijnselen van dementie. Dit loopt op tot 40% bij mensen van 90 jaar en ouder. De levensverwachting is drie tot negen jaar na het vaststellen van de diagnose.
De symptomen verschillen per soort dementie. De meest voorkomende zijn:
- geheugenstoornissen
- desoriëntatie in tijd en/of plaats
- het verlies van herinneringen
- denkstoornissen
- aantasting van het vermogen tot oordelen
- waandenkbeelden
- decorumverlies
- taalstoornissen
- verandering van persoonlijkheid
- ontremd raken
Marieke: “Ieder mens is uniek en daarbij kan de dementie zich op verschillende manieren uiten. Hierdoor is er niet een eenduidige wijze waarop je mensen met dementie het beste kunt benaderen. Wel is het zo dat velen behoefte hebben aan structuur, veiligheid, contact, houvast en liefde. Omdat hun taal- en hun denkvermogen afneemt wordt non-verbale communicatie steeds voornamer. Denk aan nabij zijn, muziek luisteren, aanraken en foto’s kijken. Nog een tip is om je te verdiepen in de levensgeschiedenis. Hoe is iemand opgegroeid? Wat waren belangrijke levensgebeurtenissen? Wie zijn of waren belangrijk? Hoe stond iemand in het leven? Het helpt allemaal om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de ander.”
Fases van dementie
Het is lastig om als buitenstaander te achterhalen wat het betekent om dementie te hebben. Wel zijn er vier stadia die kunnen helpen er iets van te begrijpen: de fases van het bedreigde ik, het verdwaalde ik, het verborgen ik en het verzonken ik. Niet elke mens met dementie doorloopt overigens alle fases.
Lees ook: Zo help je iemand met dementie
1. De fase van het bedreigde ik
Hoort bij de licht dementerende mens en gaat vaak gepaard met gevoelens van angst, onzekerheid, depressiviteit en onveiligheid. Het dreigend verlies staat centraal. De dementerende probeert te verbergen dat hij of zij achteruitgaat. Kenmerkende reacties zijn prikkelbaarheid, gespannenheid, gelatenheid, onverschilligheid en nervositeit. In deze fase is er veel behoefte aan erkenning en waardering.
2. De fase van het verdwaalde ik
De communicatie wordt steeds lastiger voor de matig dementerende mens. Ook is hij of zij als het ware verdwaald in het geheugen, het lichaam, de omgeving, in de tijd en in zijn of haar beleving van zichzelf. Men is verward en elke nieuwe situatie kan tot paniek leiden. Kenmerkende reacties zijn kwaadheid, verdriet, het geheugen aanvullen met verzinsels, dwangmatig gedrag en het naar huis willen. In deze fase is er veel behoefte aan veiligheid.
Lees ook: Partner of ouder met dementie? Zo blijf je in contact
3. De fase van het verborgen ik
De dementerende raakt meer en meer opgesloten (verborgen) in zichzelf. Het wordt alsmaar moeilijker om herinneringen op te halen en hierdoor worden naasten steeds minder herkend. Repeterende bewegingen komen vaak voor.
4. De fase van het verzonken ik
Men is geheel hulpbehoevend geworden. Het geheugen en de taal zijn verdwenen. De dementerende brabbelt of uit klanken. Het gedrag is rustiger omdat niet meer getracht wordt om eenheid te zoeken tussen het ik en de omgeving. De mens met dementie raakt in zichzelf verzonken en lijkt steeds meer gericht op het bevredigen van primaire behoeften als eten, drinken en slapen. Ook nu verlangt men naar veiligheid.
Lees ook: Palliatieve zorg bij dementie
Marieke Schoenmakers is geestelijk verzorger bij Elisabeth-TweeSteden Ziekenhuis (ETZ). Hiervoor heeft ze vijf jaar in de ouderenzorg gewerkt. In haar blogs deelt ze informatie en ervaringen over wat ze meemaakt. Dat kun je hier lezen.
Bronnen:
Mes, R. (2011). Hoe kom ik thuis? Geestelijke verzorging voor mensen met dementie: een zielzorgconcept. Zoetermeer: Boekencentrum Academic.
Timmermann, M. (2010). Relationele afstemming. Presentieverrijkte verpleeghuiszorg voor mensen met dementie. Den Haag: Lemma.